Onderkoeling

Algemeen

Het menselijk lichaam heeft een gemiddelde temperatuur van 37 graden Celsius. Sommige mensen hebben een lagere temperatuur, anderen hebben daarentegen een hogere temperatuur. Daarom wordt een lichaamstemperatuur tussen de 35,5 en 37,5 graden Celsius geaccepteerd als een “goede” temperatuur.

Wanneer een persoon nat, vermoeid en koud is, moet het lichaam van deze persoon heel veel energie verbruiken om warm te worden. Ons lichaam is in staat deze warmte voor een tijdje te kunnen leveren, maar op den duur ontstaat er onderkoeling. Onderkoeling wordt ook wel “hypothermie” genoemd.

Van onderkoeling is sprake wanneer de lichaamstemperatuur onder de 34 graden Celsius komt. Sommige literatuur definieert onderkoeling bij een lichaamstemperatuur van onder de 35 graden Celsius.

De toestand van een persoon wordt kritiek wanneer de lichaamstemperatuur onder de 32 graden Celsius komt. Bepaalde lichaamsfuncties (zoals de stofwisseling, nierfuncties etc.) kunnen hun werk dan niet meer goed doen. Wanneer de lichaamstemperatuur onder de 25 graden Celsius komt, is de kans groot dat de persoon in kwestie in coma raakt. Vaak gecombineerd met een hartstilstand.

Fases

Er zijn drie fases in het onderkoeld raken van een persoon:

Lichte onderkoeling (Fase 1)

De kerntemperatuur (inwendige lichaamstemperatuur) is 35-33° Celcius. Dit is de afweerfase, er is een toename van lichamelijke en psychische activiteiten.

Het slachtoffer heeft het erg koud. Het lichaam zal gaan trillen/rillen. De persoon zal een hongergevoel creëren en een trage hartslag hebben.

Matige onderkoeling (Fase 2)

De kerntemperatuur is 32-30° Celcius. Dit is de uitputingsfase, er is een afname van lichamelijke en psychische activiteiten.

De persoon wordt weinig beweeglijk, zal gaan stamelen en trage reflexen ontwikkelen. De persoon ervaart sterk de drang te gaan slapen.

Ernstige onderkoeling (Fase 3)

De kerntemperatuur is onder de 30° Celcius. Dit loopt van de verlamingsfase naar de fase waarin het slachtoffer schijndood is of dood.

Bewusteloosheid. Deze situatie kan overgaan in een hartstilstand.

Soorten

Er zijn grofweg twee soorten onderkoeling, acuut en chronisch.

Acute onderkoeling is de meest ernstige, omdat de onderkoeling gelijk optreedt. Acute onderkoeling komt voor bij mensen die door ijs gezakt zijn of langdurig in sneeuw hebben gelegen. Acute onderkoeling zal binnen enkele seconden of minuten plaatsvinden.

Chronische onderkoeling is een onderkoelingvorm die zich veel geleidelijker ontwikkeld. Binnen een half uur of langer. Dit is bijvoorbeeld het geval bij mensen die al uren door een bos dwalen, of gewond op de grond liggen en niet gevonden worden.

Let op: chronische onderkoeling gaat sneller dan gedacht!

Kenmerken

Kenmerken van onderkoeling.

• De onderkoelde persoon heeft een lage lichaamstemperatuur. De temperatuur dient bij voorkeur gemeten te worden via het oor, andere manieren zijn onhandig, langzaam of buiten een ziekenhuis niet te doen.
• De persoon rilt. Alleen in fase 1 (zie hierboven). Wanneer een persoon sterker is afgekoeld rilt deze persoon niet meer.
• Droge huid (niet bij slachtoffers die uit water gehaald worden natuurlijk).
• Blauwe kleur van de huid. Ook wel cyanose genoemd. Het eerst zichtbaar rond de mond en nagels van een persoon.
• Sloomheid en sufheid (niet zichtbaar bij ernstig onderkoelde mensen, vaak zijn deze bewusteloos).
• Een trage hartslag van ongeveer 20-30 per minuut (kan variëren van persoon tot persoon).
• Een langzame ademhaling.
• Bij net onderkoelde mensen slaperigheid, lijkt op dronkenschap.
• Bij ernstig onderkoelde, bewusteloze mensen kan er een sterke ammoniakgeur door hen uitgeademd worden. Dit komt omdat bij onderkoeling het lichaam vet verbrand om warm te worden. Wanneer het vet verbrand is, is het spierweefsel aan de beurt om “verbrand” te worden. Deze verbranding (van spierweefsel) geeft de ammoniakgeur.

Gevolgen

Gevolgen van onderkoeling waar rekening mee gehouden moet worden.

• Ontstaan van te veel suiker in het bloed (hyperglykemie) of te weinig suiker in het bloed (hypoglykemie). Dit is het gevolg van verstoorde lichaamsfuncties door de ernstige onderkoeling.
• Bewusteloosheid en opvolgende hartstilstand.
• De hartslag dient niet in de hals gemeten te worden. Hier zit een zenuw die ervoor kan zorgen dat het hart te snel kan gaan kloppen. Dit heeft oneffectieve circulatie (doorstroming van bloed door het lichaam) tot gevolg. Meet altijd aan de pols.
• Het slachtoffer kan er dood uitzien, maar in feite nog leven. Er zijn veel verhalen bekend van ernstige onderkoeling waarbij nog succesvol is gereanimeerd. Het slachtoffer mag alleen dood verklaard worden door een arts wanneer hij/zij weer op temperatuur is gebracht (bijvoorbeeld in een ziekenhuis).

Het gevaar

Waar loert het gevaar? Windchill.......Gevoelstemperatuur.

Gedurende koude en winderige winterdagen is het niet de actuele luchttemperatuur wat het direct kouder maakt, maar de zogenaamde gevoelstemperatuur die in meteorologische termen Windchill genoemd wordt.

Windchill is niet de temperatuur zoals die door de weerkundige gemeten worden m.b.v. een thermometer maar een maat voor het warmteverlies aan de blote huid van een mens. Afhankelijk van (bijvoorkeur gemiddelde) windsnelheid en temperatuur wordt de windchill bepaald. De formule hiervoor is in de USA door een textielfabrikant ontwikkeld (Robert Steadman).

Naar mate de wind sneller over onze huid stroomt, wordt de warmte ook sneller afgevoerd. Dit wordt door ons ervaren als het sneller koud krijgen. Wat logisch is, want door die wind wordt de warmte van de blote huid sneller afgevoerd.